Kunst
toegankelijk voor iedereen
Het Depot van Boymans Van Beuningen
Rotterdam
heette een doe-stad te zijn, een stad van werkers. Vooral na de laatste
oorlog hebben ze dat tijdens de wederopbouw laten zien. Die werkmentaliteit
dateert van lang geleden. In 1845 bijvoorbeeld, weigerde het gemeentebestuur
een prachtig kunstlegaat met de argumentatie: "We geven geen
geld uit aan zaken die alleen het genoegen dienen."
Door
Peter van Dijk
| Het
betrof de uitmuntende kunstcollectie van de geboren Rotterdammer
en oud-minister van buitenlandse zaken, baron Johan Gijsbert
Verstolk van Soelen. Zo’n argumentatie is heden ten
dage ondenkbaar. Als je nu naar het nieuwe depot van Museum
Boymans van Beuningen (geopend op 5 november 2021) aan het
Museum Park wandelt, zie je dat Rotterdam ruimhartig de portemonnee
trekt voor de schone kunsten en voor het plezier om ernaar
te kijken. Aan alle kanten van het park staan aantrekkelijke
oude en nieuwe musea. Het recentste architectonische juweel
is de kolossale spiegelende kom met daktuin (in de volksmond
'De Pot'), het nieuwe opslaghuis van museum Boymans Van Beuningen
(kosten 90 miljoen). |
|
| |
Depot
Boijmans van Beuningen. Foto: Ossip van Duivenbode. |
In het glas van de kom weerspiegelt de stad zich, als een panoramische
foto-opname van de dynamiek in de stad. Binnen
zijn maar liefst 154.000 kunstwerken opgeslagen, verdeeld over zes
verdiepingen, in veertien verschillende depots met eigen klimaatregelingen
en verrijdbare systeemkasten, hangkasten en rekken voor schilderijen.
Indien nodig beschermd tegen stof en licht. Eén perfect uitgedachte
en gecontroleerde museale opslagruimte. Het nieuwe depot was onvermijdelijk.
De oude kelder onder het museum Boijmans Van Beuningen waarin de kunstschatten
waren opgeslagen, lekte water. Het museum wordt intussen grondig verbouwd.
Toegankelijk
Het nieuwe depot is ontworpen door het Rotterdamse bureau MVRDV, het
gezicht van de experimentele architectuur in Nederland. Een van hun
slogans is 'Spaces that make you smile'. En dat is wat er gebeurt
als je buiten voor de spiegelende kom staat. Eenmaal binnen ervaar
je, ook door het trappenhuis dat vooral uit glas bestaat, openheid,
het gevoel welkom te zijn. Het ontwerp voldoet aan de Rotterdamse
wens om de musea toegankelijker en minder plechtig te maken. De gemeente
wil meer mensen van cultuur laten genieten.
Het
publiek mag vrij rondlopen, hoewel sommige ruimtes alleen onder begeleiding
toegankelijk zijn, omdat vocht en temperatuur onder controle moeten
blijven. Zoals in de ruimte waar kwetsbare schilderijen, als de 'Drie
Maria’s aan het graf' (1495) van Jan van Eyck bewaard worden.
Of in het restauratie-atelier. Het kan zijn dat je na een half uur
de zaal weer uit moet, omdat deze tot rust moet komen. In het restauratie-atelier
staat momenteel 'De populierenlaan bij Nuenen' van Van Gogh op een
ezel. Na 150 jaar is het werk aan een opknapbeurt toe. De verflagen
zijn vergeeld en fragiel. Uit röntgenfoto’s bleek dat 'De
Populierenlaan' over een ander schilderij van Van Gogh, van de Oude
Toren en de Clemenskerk in Nuenen, heen geschilderd is.
| 
|
Dashboard
In de kermisachtig verlichte entreehal kun je op een digitaal
dashboard alles lezen over de collectie en het gebouw. Met
een gratis app kan je vervolgens de kunstwerken die je op
een rondgang van beneden naar boven tegenkomt, scannen.
Op iedere etage zijn naast de glazen liftschachten speelse
vitrines gebouwd, waarin onder meer een beeld van Gustave
Rodin 'Eva na de zondeval' en een 'Uiltje' van Picasso te
zien zijn. Sommige gangen hebben spiegelende plafonds. Het
is een opwindende tocht langs de zes verdiepingen naar het
dakterras, waar 75 berken zijn geplant, die goed tegen wind
kunnen. De bomen worden net als de kunstwerken beneden doorlopend
gecontroleerd. In hun geval op conditie, vitaliteit, zuurstof
en droogte.
Onderweg
kun je af en toe een zaal binnenlopen voor een tijdelijke
expositie. 'De schilder Gabriel aan het werk in de vrije
natuur' van W.B. Tholen, Gerard Dou’s 'De kwakzalver
of Lyrisches' en het geabstraheerde ruiterportret van Wassily
Kandinsky zijn er onder meer te zien. Of weer een ander
zaaltje met een aantal surrealisten naast elkaar: Magritte,
Dali, Pyke Koch. Iedere verdieping heeft wel iets te bieden.
|
Depot
Boijmans Van Beuningen. Foto: Ossip van Duivenbode. |
|
Of
je reserveert tevoren een rondleiding. Dat verruimt meteen je kijk
op het werken in een museum. Hoe moet je de duizenden kunstwerken
classificeren, hoe ze bereikbaar en in conditie te houden? Maar de
rondgang werpt ook de vraag op: wat is het nut van al die spullen,
waarom zoveel en zo divers? Van die duizelingwekkende hoeveelheid
gebruiksvoorwerpen bijvoorbeeld, die in de verrijdbare kasten staan
opgetast, een bureaustoel van Olivetti, een simpele kookpot, pispotten,
glazen, een schrijfmachine, tafels en vele, vele andere industriële
spullen. Het antwoord is eigenlijk heel eenvoudig: eenmaal begonnen
met verzamelen, komt er geen eind aan. Een verzamelaar wil qualitate
qua alles op zijn gebied verzamelen. De grens wordt alleen bepaald
door geld, ruimte en tijd.
Gebruikskunst
De collectie van museum Boymans van Beuningen is erg divers omdat
de vele legaatgevers nogal verschillende smaken en voorkeuren hadden.
Frans Boymans verzamelde vooral oude meesters, tekeningen, prenten
en porselein. D.G. van Beuningen was een verwoed verzamelaar van allerlei
periodes en stromingen. Tijdens het diner thuis keek hij naar zijn
topstuk 'Toren van Babel' (1568) van Pieter Breugel. Collectioneur
Willem van der Vorm was dol op de Haagse school en Barbizon. En dan
zijn er nog schenkers als Marie Tak van Poortvliet (expressionisme),
Edward James (surrealisme), Vancrevel-de Jong (surrealisme) en Her
de Vries (surrealisme) en vele, vele kleinere donateurs. Een neef
van D.G. van Beuningen, H.J.E., was de verzamelaar van de gebruiksvoorwerpen.
Hij schonk zijn collectie in de jaren zestig van de vorige eeuw aan
Boijmans Van Beuningen.
| Daardoor
ontwikkelde het museum zich niet alleen tot een Rotterdams
museum voor de schone kunsten, maar ook voor de gebruikskunst.
Voor het historisch bewustzijn is het nuttig om de eerste
exemplaren kannetjes, rekenmachines, bijzondere bureaustoelen,
pispotten te bewaren. Maar je kunt je afvragen hoe zinvol
dat is in een museum dat zich in de eerste plaats toelegt
op schone kunsten. De industriële producten komen vermoedelijk
beter tot hun recht in designmusea. Pas als je reeksen producten
in de tijd kunt zien ontstaat historisch inzicht. Wat we konden
zien van deze gebruiksvoorwerpencollectie was wel amusant
en draagt ongetwijfeld bij aan de populariteit van museum
Boijmans. |
|
| |
Kunst
in Depot Boijmans Van Beuningen. Foto: Iris van den Broek.
|
Binnen het gemeentelijke beleid om meer mensen naar het museum te
halen is het Depot zeker een publieksvriendelijke voltreffer. Vele
musea werken op allerlei manieren aan hun publieksvriendelijkheid:
prettige cafetaria, uitmuntende lunches, shop met sierlijke vazen,
kunstboeken en snuisterijen, ruimere toegangshallen, videopresentaties,
audio-uitleg, soms van bekende mensen. En de droom is natuurlijk een
blockbuster. Maar dat is alleen voor de grote musea weggelegd. Je
hebt een aantrekkelijk idee of grote naam nodig (zoals nu Frans Hals
in het Rijks), een belangrijke collectie zodat je makkelijker een
ruil kunt maken met buitenlandse musea en een hoop geld voor een marketingcampagne.
Juweeltjes
Een ander wervend gebaar naar het grote publiek is bekende schrijvers,
regisseurs, tv-sterren, in de depots te laten grasduinen en een tentoonstelling
te laten maken. Zo nodigde Rudy Fuchs, toen directeur van het Stedelijk
Museum in Amsterdam, Gerrit Komrij in 1996 en Harry Mulisch in 1997
en in 2001 Koningin Beatrix als gastconservatoren uit. De koningin
maakte een overzicht van de naoorlogse kunst, met als uitgangspunt:
kiezen alsof ze een paleis inrichtte. De vondst van Fuchs had succes,
het Stedelijk trok in 2001 412.096 bezoekers, 30.000 meer dan het
jaar ervoor.
Een
sympathiek initiatief kwam in 2015 van het tienjarige tv-programma
De Wereld Draait Door om als cadeau aan het publiek een tiental bekende
tv-medewerkers in de opslagkelders van een tiental musea te laten
rondneuzen en van hun vondsten een tentoonstelling te maken. Dit verjaardagscadeau
van DWDD, als Pop-upmuseum gelanceerd, toonde aan dat ettelijke musea
hun depots veronachtzamen en steeds maar weer naar de kaskrakers grijpen.
Pieter van Vollenhoven en vogelkenner Nico de Haan doken in het (oude)
depot van het Rijksmuseum in Lelystad en vonden juweeltjes van vogelkunst,
die vervolgens tentoongesteld werden in het Allard Pierson Museum.
| 
|
Op
het dashboard in de ontvangsthal kan iedere Nederlander zelf
kijken wat er hangt, staat en ligt in het Depot en fantaseren
hoe hij een tentoonstelling zou maken. Zelf spullen tevoorschijn
halen is ten strengste verboden. Er zijn grenzen aan toegankelijkheid.
Bovendien, een geslaagde tentoonstelling opzetten vraagt vele
specialiteiten en kwaliteiten. Een goed idee, welke kunst
waar te zoeken, wetenschappelijk onderzoek, de kunst van vertellen,
opstelling, licht, kleur, teksten, catalogus produceren, crowd
management, verzekeringen, transport, bewaking. Allemaal niet
te zien in het Depot. |
Restauratie
Atelier in Depot Boijmans Van Beuningen. Foto: Rob Becker. |
|
Maar een bezoek aan het Depot brengt wel inzicht in de complicaties
van het runnen van een museum. Op een erg plezierige en onderhoudende
manier.
Depot
van Boymans Van Beuningen, Museumpark 24, Rotterdam, permanent bezoek.
Website: www.boijmans.nl/depot.
Peter
van Dijk is journalist.
